Formas de alteridad, formas de pobreza. La lectura lipsiana de Aristid., Or., 26.70

  1. Juan Ramón Ballesteros Sánchez 1
  1. 1 Universidad Pablo de Olavide, España
Revista:
Nova tellus: Anuario del Centro de Estudios Clásicos

ISSN: 0185-3058 2683-1759

Año de publicación: 2018

Número: 36

Páginas: 69-107

Tipo: Artículo

DOI: 10.19130/IIFL.NT.2018.36.2.797 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openDialnet editor

Otras publicaciones en: Nova tellus: Anuario del Centro de Estudios Clásicos

Resumen

El objetivo del siguiente trabajo es establecer el significado preciso de Aristid., Or., 26.70, un pasaje del famoso Discurso a Roma de Elio Aristides (s. II d. C.). El método del autor consiste en recurrir a lecturas humanísticas del texto (Carteromaco, Canter, Lipsio) a fin de encontrar una traducción adecuada de los tres términos utilizados por Aristides para definir la alteridad en Roma: παράνοια, δυστυχία y κακοδαιμονία. Del mismo modo, el autor reconstruye las ideas y las fuentes que subyacen bajo estos términos. La recuperación de la erudición humanística se convierte así en un procedimiento útil para la moderna investigación sobre textos clásicos.

Referencias bibliográficas

  • Fuentes antiguas
  • Apiano, Historia romana, 3 vols., trad. cast. y notas Alejandro Sancho Royo, Madrid, Gredos, 1985.
  • Aristides, E., Isocratis Orationes. Alcidamantis contra dicendi magistros. Gorgiae de laudibus Helenae. Aristidis de laudibus Athenarum. Eiusdem de laudibus Urbis Romae, Venecia, in aedibus Aldi et Andreae soceri, 1513.
  • Aristides, E., […] Orationum tomi tres, trad. lat. W. Canter, Basilea, excudebat Petrus Perna, 1566.
  • Aristides, E., […] Orationum tomi III, ed. P. Estienne, trad. lat. W. Canter, Ginebra, Oliva Pauli Stephani, 1604.
  • Aristides, E., Aelii Aristidis Smyrnaei quae supersunt omnia, vol. II, Orationes XVII-LIII continens, ed. B. Keil, Berlín, apud Weidmannos, 1898.
  • Aristides, E., The Complete Works, vol. 2, Orations XVII-LIII, ed. C. A. Behr, Leiden, Brill, 1981.
  • Aristides, E., Die Romrede des Aelius Aristides, ed. R. Klein, Darmstadt, Wissenschaftlichen Buchgesellschaft, 1983.
  • Aristides, E., Discursos XVII-XXXV, trad. cast. y notas J. M. Cortés Copete, Madrid, Gredos, 1995.
  • Ateneo, Banquete de los eruditos, 4 vols., trad. cast. Lucía Rodríguez-Noriega Guillén, Madrid, Gredos, 1998-2014.
  • Biblia de Jerusalén, Bilbao-Madrid, Desclee de Breouwer/Alianza, 1994.
  • Claudiano, Poemas, 2 vols., introd., trad. cast. y notas Miguel Castillo Bejarano, Madrid, Gredos, 1993.
  • Diodorus Siculus, Library of History, vol. 2, Books II.35-IV.58, ed. G. P. Goold, trad. ingl. C. H. Oldfather, Cambridge/Londres, Harvard University Press, 2000.
  • Egnatius, I. B., Opera, “Aristidis oratio de Urbe Roma”, trad. lat. S. Carteromacus, Florencia, per haeredes Philippi Iunta, 1519.
  • Estrabón, Geografía, 6 vols., Madrid, Gredos, 1991-2015.
  • Focio, Myriobiblion sive Bibliotheca […], ed. D. Hoeschelius, trad. lat. A. Schottus, Ginebra, Oliva Pauli Stephani, 1611.
  • Focio, Bibliothèque. Codices 246-256, ed. y trad. fra. R. Henry, París, Les Belles Lettres, 2003.
  • García Moreno, L. A. y F. J. Gómez Espelosín, Relatos de viajes en la literatura griega antigua, Madrid, Alianza, 1996.
  • Gómez, P., “Eli Aristides a Roma”, Ítaca. Quaderns catalans de cultura clàssica, 2, 1986, pp. 143-164.
  • Heródoto, Historia, 5 vols., trad. cast. Carlos Schrader, Madrid, Gredos, 2006.
  • Herodotus, The Persian Wars, 4 vols., ed. G. P. Goold, trad. ingl. A. D. Godley, Cambridge/Londres, Harvard University Press, 1999.
  • Jordanes, Origen y gestas de los godos, trad. cast. José Mª Sánchez Martín, Madrid, Cátedra, 2001.
  • Müller, C., Geographi graeci minores, vol. I: “Ex Agatharchidis de mari erythraeo libris excerpta”, Paris, Ambrosio Firmin Didot, 1855.
  • Oliver, J. H., “The Ruling Power: A Study of the Roman Empire in the Second Century after Christ through the Roman Oration of Aelius Aristides”, Transactions of the American Philosophical Society, 43.4, 1953, pp. 871-1003.
  • Ovidio, Tristezas, introd., ed. crít., trad. y notas Eulogio Baeza Angulo, Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 2005.
  • Patrologiae cursus completus. Series latinae, t. XXIII, accurate J.-P. Migne, Paris, Garnier Fratres Editores, 1883. [= PL]
  • Pernot, L., Éloges grecs de Rome, Paris, Les Belles Lettres, 2007.
  • Pline, Histoire Naturelle. Livre III, ed. y trad. fr. H. Zehnacker, Paris, Les Belles Lettres, 1998.
  • Pline, Histoire Naturelle. Livre VI, ed. y trad. fr. J. André, J. Filliozat, Paris, Les Belles Lettres, 1980.
  • Pline, Histoire Naturelle. Livre XXVII, ed. y trad. fr. A. Ernout, Paris, Les Belles Lettres, 1957.
  • Plinio, Historia Natural. Libros XII-XVI, trad. cast. y notas F. Manzanero Cano, I. García Arribas, Mª L. Arribas Hernáez, A. Mª Moure Casas y J. L. Sancho Bermejo, Madrid, Gredos, 2010.
  • Quinto Curcio Rufo, Historia de Alejandro Magno, introd., trad. cast. y notas Francisco Pejenaute Rubio, Madrid, Gredos, 2002.
  • Strabon, Géographie. Livre II, texte établi et trad. Germaine Aujac, Paris, Les Belles Lettres, 2003a.
  • Strabon, Géographie. Livre VII, texte établi et trad. Raoul Baladié, Paris, Les Belles Lettres, 2003b.
  • Tucídides, Historia de la Guerra del Peloponeso, 4 vols., trad. y notas J. J. Torres Esbarranch, Madrid, Gredos, 1990-1992.
  • Fuentes modernas
  • Adam, M., Vitae germanorum philosophorum qui seculo superiori et quod excurrit, philosophicii ac humanioribus literis clari floruerunt, Heidelberg, Impensis Jonae Rosae Librarii Francof[urtensis]/Typis Johannis Lacelloti, Acad[emia] Typograph[ica], 1615.
  • Ballesteros, J. R., “Histoire et utopie dans les Admiranda de Lipse”, De Gulden Passer, 84, 2006, pp. 177-191.
  • Ballesteros, J. R., “Bárbaros elocuentes y salvajes silenciosos en la Antigüedad y en el Humanismo”, Estudios Clásicos, 144, 2013, pp. 57-79.
  • Batty, R. M., “On Getic and Sarmatian Shores: Ovid’s Account of the Danube Lands”, Historia, 43.1, 1994, pp. 88-111.
  • Canfora, L., Convertire Casaubon, Milán, Adelphi, 2002.
  • Caso, D., “Le traduzione latine di Elio Aristide in età umanistica (1417-1535)”, en L. Pernot, G. Abbamonte, M. Lamagna (eds.), Aelius Aristide écrivain, Turnhout, Brepols: Recherches sur les rhétoriques religieuses, 2016, pp. 439-459.
  • Cortés, J. M., Elio Aristides. Un sofista griego en el Imperio Romano, Madrid, Ed. Clásicas, 1995.
  • De Landtsheer, J., “From North to South: some new documents on Lipsius’ journey from Leiden to Liège”, en D. Sacré y G. Tournoy, Myricae. Essays on neo-latin literature in memory of Jozef IJsewijn, Leuven, Leuven University Press, 2000, pp. 303-331.
  • De Landtsheer, J., “Pius Lipsius or Lipsius Proteus?”, en J. De Landtsheer y H. Nellen (eds.), Between Scylla and Charybdis. Learned Letter Writers Navigating the Reefs of Religious and Political Controversy in Early Modern Europe, Leiden, Brill, 2010, pp. 303-350.
  • Delev, P., “Lysimachus, the Getae and Archaelogy”, The Classical Quarterly, 50.2, 2000, pp. 384-401.
  • Domann, J., Pro Westphalia ad Cl[arissimum] V[irum] Iustum Lipsium apologeticus, Helmstädt, in illustri Iulia Academia, 1591.
  • Estienne, H., Thesaurus Graecae Linguae, 9 vols., ed. Ch. Hase, W. Dindorf, L. Dindorf, Paris, Ambrosius Firmin Didot, 1835.
  • Fears, J. R., “The Lessons of the Roman Empire for America Today”, Heritage Lectures, 26, 2005, pp. 1-8, www.heritage.org/research/politicalphilosophy/hl917.cfm (15/07/2016).
  • Gil, J., Mitos y utopías del Descubrimiento 1. Colón y su tiempo, Madrid, Alianza Editorial, 1989.
  • Gil, J., “Notas al Periplo del mar Rojo”, Habis, 26, 1995, pp. 195-198.
  • Guthrie, W. K. C., Historia de la filosofía griega, vol. 3, Madrid, Gredos, 1988.
  • Jarratt, S. C., “An Imperial Anti-Sublime: Aristides’ Roman Oration (or. 26)”, en L. Pernot, G. Abbamonte, M. Lamagna (eds.), Aelius Aristide écrivain, Turnhout, Brepols: Recherches sur les rhétoriques religieuses, 2016, pp. 213-229.
  • Kosmin, P., “Apologetic Ethnography: Megastenes’ Indica and the Seleucid Elephant”, en E. Almagor y J. Skinner (eds.), Ancient Ethnography. New Approaches, Londres/Nueva Delhi/Nueva York/Sydney, Bloomsbury Academic, 2013, pp. 97-115.
  • Lacour-Gayet, G., Antonin Le Pieux et son temps. Essai sur l’histoire de l’Empire Romain au milieu du deuxième siècle (138-161), Paris, Ernest Thorin, 1888.
  • Lipsio, J., Admiranda sive de magnitudine romana libri IV, Amberes, Off. plantiniana, 1598. Existe una edición a partir de la 3ª ed. de 1605, en Juan R. Ballesteros, Historia romana para tiempos modernos, vol. 2, Huelva, tesis doctoral, 2008.
  • Lipsio, J., Epistolae. Pars I: 1564-1583, ed. A. Gerlo, M. A. Nauwelaerts, y H. D. L. Vervliet, Bruselas, Paleis der Academiën, 1978. [= ILE I]
  • Lipsio, J., Epistolae. Pars II: 1584-1587, ed. M. A. Nauwelaerts, Bruselas, Paleis der Academiën, 1983. [= ILE II]
  • Maillard, J.-F., J. Kecskeméti, M. Portalier, L’Europe des humnistes (xive- XVIIe siècles), s. l., CNRS-Brepols, 1995.
  • Martínez Lacy, R., “Hegemonía romana e ideología moderna. La justificación de la hegemonía romana en el siglo i A. C.”, Polis. Revista de Ideas y formas políticas de la Antigüedad, 8, 2016, pp. 63-68.
  • Mommsen, T., Römische Geschichte. V. Die Provinzen von Caesar bis Diocletian, Leipzig, Weidmann, 1885.
  • Papy, J., “Justus Lipsius and the German Republic of Letters: Latin Philology as means of Intellectual Exchange and Influence”, en E. Kessler y H. C. Kuhn, Germania latina Latinitas teutónica. Politik, Wissenschaft, humanistische Kultur vom späten Mittelalter bis unsere Zeit, vol. 1, Munich, Wilhelm Fink Verlag, 2003, pp. 523-538.
  • Reiske, J. J., Animadversiones ad graecos auctores. Volumen tertium quo Thucydides, Herodotus et Aristides pertragtantur, Leipzig, Literis Loeperanis, 1761.
  • Rulfo, Juan, El llano en llamas, ed. Françoise Perus, Madrid, Cátedra, 2016.
  • Smith, R. L., “What Happened to the Ancient Libyans? Chasing Sources across the Sahara from Herodotus to Ibn Khaldun”, Journal of World History, 14.4, 2003, pp. 459-500.
  • Smith, R. R. R., “Simulacra Gentium: The Ethne from the Sebasteion at Aphrodisias”, JRS, 78, 1988, pp. 50-77.
  • Valeva, J., E. Nankov, D. Graninger, A Companion to Ancient Thrace, Chichester, Wiley Blackwell, 2015.
  • Waszink, J. H., “Virtuous Deception: The Politica and the Wars in the Low Countries and France, 1559-1589”, en G. Tournoy, J. de Landtsheer y J. Papy, Iustus Lipsius Europae Lumen et Columen. Proceedings of the International Colloquium, Leuven, September 17-19, 1997, Lovaina, Leuven University Press, 1999, pp. 248-267.